ODYOMEN: İşitsel İşlemleme Bozukluğu Tanı ve Müdahale Modülü

1. Oturum: Bilgilendirme ve Tarama Yöntemleri: İşitsel İşlemleme Bozukluğu Tanımlanması, Semptomları, Tarama Yöntemleri

Amaç: Odyologlar ve odyoloji ve konuşma bozuklukları uzmanlarını;

1) İşitsel işlemleme bozukluklarının tanımı ve semptomları hakkında detaylı olarak bilgilendirmek

​2) İşitsel işlemleme bozukluğu riski olan bireyleri tespit edebilmek için tarama amacıyla kullanılan anketler hakkında bilgilendirmek

​ 3) İşitsel işlemleme bozukluğunu taramak amacıyla kullanılan Türkçe anketlerin uygulanması ve yorumlanması hakkında bilgilendirmek ve bu anketleri katılımcılara ulaştırmak

Oturum İçeriği:

İşitme duyumuzda yürütülen tüm bilinçli ve bilinçsiz operasyonlar, santral işitme sinir sinir sistemi aktiviteleri altında yer alır. Bu operasyonlar algısal bir olayın üretiminden, işlenmesinden, bir spektrum, zaman ve lokasyonda çözülmesinden ve diğer algısal olaylardan ayıt edilmesini sağlayacak tüm aktiviteleri içerir. Santral işitsel işlemlemenin anlaşılabilmesi için işitmenin subjektif deneyimleri ile nöral düzenekler arası ilişkinin bilinmesi gerekmektedir. İnsan işitme algısı için, belli bir takım kuralları ve prensipleri izleyen santral işitme sisteminin anatomik ve fizyolojik yapısı için yapılan çalışmalar açısından daha şanslı bir durumdayız. Ancak sistemin değerlendirilmesi, etkileyen mekanizmalar ve eşhastalanım bozukluklar açısından alanda daha fazla yapılacak çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Santral işitme sistemi kompleks bir yapıdır ve işitilen işitsel bir mesajın çözümlenmesi ile iletişim, dil ve öğrenme arası kompleks ilişkinin tam olarak anlaşılması ve değerlendirilmesi, işitme sisteminin tüm yapısının bilinmesini gerekli kılmaktadır.

1. İşitsel Nörobilime Giriş: Santral işitme bozuklukları ve bu bozukluğun doğasının bilinmesi için sistemin fonksiyonel yapısının çok iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle santral işitme kayıpları ve değerlendirmesine geçilmeden, santral işitsel nörobilime genel bir bakış açısı ile; işitme sisteminin psikofizyolojik ilişkisi anlatılacaktır.

2. Santral İşitme Sisteminin Nöroanatomik ve Nörofizyolojik Temelleri: İşitsel fonksiyon açısından işitsel yol ve işitsel korteks yapıları, anatomik ve fonksiyonel yapı anlatılacaktır. İşitme siniri, koklear çekirdekçikler, süperior olivary complex, inferior colliculus, lateral leminiscus, medial geniculate body, işitsel korteks detaylı olarak anlatılacaktır.

3. Santral İşitme Kayıpları/İşitsel İşlemleme Bozuklukları: Santral işitme sistemi (SİS) birçok gelişimsel ve patolojik durumdan etkilenen, hem basit ve sözel olmayan uyaranları, hem de dil gibi oldukça karmaşık uyaranları tanımlayan ve ayırt eden, birçok nöral yollardan oluşan bir sistemdir. SİS’in klinik değerlendirmesinin önemi ve sık kullanımı 1970’li yıllardan bu yana oldukça gelişmiştir. Bu gelişimin en önemli nedenlerinden biri de SİS fonksiyonunu değerlendiren davranışsal testlerin geliştirilmesi ve kliniklerde sık olarak kullanılmasıdır. İşitsel işlemlemenin genel tanımı yıllar içinde farklı organizasyonlar ve kurumlar tarafından yapılmaya çalışılmıştır. Bu alanda yapılan tanımlamaların çoğu, işitsel işlemleme bozukluklarında altın standart tanı protokolünü bulmaya çalışmak, gelişimsel ve kazanılmış işitsel işlemleme bozukluklarını birbirinden ayırt etmeye çalışmak ve çocuk ile yetişkinlerdeki gerçek dinleme ve anlama problemleri ile davranışsal testler arasında bir ilişki kurmaya çalışmak olmuştur.

İşitsel işlemleme bozukluklarına genel olarak bakıldığında, hangi durumlarda işitsel modaliteye spesifik bir bozukluk olması, eşlik ve etki eden supramodal, bilişsel ve diğer sensör bozukluların işitsel işlemleme bozukluklarının tanılanmasındaki etkisinin göz önüne alınması ve kullanılan ayırıcı tanı kriterlerinin kanıta dayalı olarak seçilmesi ve işitsel işlemleme bozukluklarında müdahale süreçlerinin etkinliğinin belirlenmesi her zaman ön planda olmalıdır. Bu gerekçeler doğrultusunda; bu bölümde işitsel işlemleme bozukluklarının tanımlanması literatürde kabul edilen ve kliniklerde sık olarak kullanılan rehberler eşliğinde anlatılacaktır. Örneğin dünyada birçok farklı kurum, dernek, kuruluş (ASHA, American Academy of Audiology, British Society of Audiology, New Zeland Guidelines of Auditory Processing Disorder, Canadian Academy of Audiology gibi) santral işitme kayıplarının yada işitsel işlemleme bozukluklarının tanımlamaları, ayırıcı tanı kriterleri ve müdahale yöntemleri hakkında çok farklı bildiri, kılavuz, yönetmelik hazırlamışlardır. Bu bildiri yada kılavuzların genel amacı işitsel nörobilimde uluslar arası düzeyde iletişimi ve anlayışı sağlayabilmektir. Bu rehberler tanıtılacaktır.

4. İşitsel İşlemleme Bozukluğunun Çocuk ve Yetişkinlerde Etyoloji ve Prevalansı: İşitsel işlemleme bozukluğunun çocuk ve yetişkinlerde prevalansının doğrulanması zordur. Literatürde tutarsız, doğrulanmayan prevalans çalışmalarıda mevcuttur.Bu alanda yapılan çalışmalar prevalans oranlarının yaş aralıklarına göre yapılması gerektirdiğini göstermektedir. Alan araştırmaları bu bozukluğu çocuklarda genç yetişkinlerde sık görülmediğini, ancak geriatrik bireylerde ve nörolojik problemi olan yetişkinlerde daha sık görüldüğü bildirilmiştir. Son yıllarda yapılan çalışmalar bilişsel düşüş ve demans gibi nörolojik problemlerinde işitsel işlemleme bozukluğu semptomlarının varlığının erken işareti olabileceği üzerinde durulmaktadır. Literatürde yapılan çalışmalar anlatılacaktır.

Ayrıca işitsel işlemleme bozukluğunda etyoloji çalışmalarıda detaylı olarak ele alınacaktır. Bu alan etyoloji bazı vakalarda tanımlanabilirken (kafa travması, beyin lezyonları gibi), vakaların çoğunda neden bilinmemektedir. Yapılan çalışmalar bu bozuklukların nedenleri arasında zayıf yada etkin olmayan nörofizyolojik reprezantasyonun, yetersiz temporal işlemleme ve nöral senkronuzasyonun, etkin olmayan interhemisferik bağlantılar olabileceği belirtilmiştir. Ayrıca gecikmiş nöromaturasyonun ve nöromorfolojik farklılıkların sık görülen nedenler olabileceği bildirilmiştir. Bu alanda yapılan çalışmalar anlatılacaktır.

5. İşitsel İşlemleme Bozukluğu Semptomları: İşitsel işlemleme bozuklukları diğer nörogelişimsel semptomlar (zayıf okuma, dil problemleri, dikkat problemleri, otizm spektrum bozukluğu,) ile beraber gerçekleşen semptomları gösterir. Ancak bu bozukluğun tanımlanması için bu semptomların varlığının kanıtlanması gerekmektedir. Örneğin okuma ve dil problemlerinde akademik başarı problemleri vardır. Ancak akademik başarı ile işitsel işlemleme fonksiyonları arasında bire bir ilişki olduğu kanıtlanmamıştır. Herne kadar tam birlik sağlanamasa da, semptomların bir yada birkaç nedeni olabilir. Bu durumda yapılacak en önemli girişim, merkez semptom yada semptomlara bakarak bu semptomların ne kadarının klinik reprezantasyona uyduğuna karar verebilmek ve bireyi tüm yönleri ile değerlendirebilmektir. Bu gerekçe doğrultusunda genel özellikler ve beraber görülen bozukluk yada hastalıklardaki genel özelliklerden bahsedilecektir.

6. İşitsel İşlemleme Bozukluklarına Genel Bir Bakış: İşitsel işlemleme bozuklukları çocukları, yetişkin ve geriatrik bireyleri etkilemektedir. İşitsel işlemleme bozuklukları ayırıcı tanısı için kullanılacak olan değerlendirme araçlarının hassasiyeti ve özgünlüğünün olması gerekmektedir . Ayırıcı tanı işlemleri dikkatle seçilen davranışsal testlere, elektrofizyolojik ölçümlere ve etkin gözlem ve detaylı hikayeye bağlıdır ve bu alanda spesifik olarak çalışmış eğitimli ve deneyimli odyologlar tarafından yapılmalıdır. Eşlik eden hastalık ve semptomlar için multidisipliner yaklaşım ve konsültasyonlar, uygun rehabilitasyon ve müdahale yöntemleri açsından önem taşımaktadır. Unutulmaması ve dikkat edilmesi gereken noktalar açısından son olarak, birey için tedavi/rehabiliyasyon planı hazırlanmasıdır.

Müdahale programında, birey için yapılmış olan tüm sonuçlar beraber analiz edilip, diğer konsültasyon raporları ile beraber incelenerek, bireyin mevcut işitme/dinleme durumu analiz edilip, bireyin ihtiyaç duyduğu alanlarda ki spesifik ihtiyaçlarına göre kanıta dayalı bir yaklaşım planlanmalıdır. Bu nedenle işitsel işlemleme bozukluklarının değerlendirilmesi çok önem taşımaktadır. Bu bölümde bu gerekçelerin kanıta dayalı açıklamaları detaylı olarak ele alınıp, tarama işlemleri anlatılacaktır.

Tarama amacı ile kullanılan dünya klinik örnekleri verilecek ve ülkemizde kullanılan tarama testleri anlatılacak, uygulaması gösterilecek ve katılımcılara bu anketlere ulaşılması sağlanacaktır.